Teza Lîsansa Bilind
FERHENGA EDEBÎYATA KURDÎ YA KLASÎK
Amadekar
Erdoğan ALPARSLAN
Şêwirmend
Dr. Öğr. Üyesi Faruk KAZAN
Diyarbakır-2021
KURTE
Ferheng çi ye û çawa derketiye meydanê ji destpêkê heya îro ev pirs têkirin. Di vê xebatê da em bi awayekî kurt li ser van pirsan sekinîn. Bi nêrîneke dîrokî me li edebîyata Rojhilatî da nivîsandina ferhengên menzûm li gor demên wan rave kir. Piştra jî me behsa ferhengên kurdî yên menzûm kir. Piştra jî me di dîwanên
klasîk da peyvên erebî, farisî, tirkî û peyvên di kurdî îro da kêm kara tespît kir û xal bi xal wateyên wan bi kurdîya kurmancî nivîsand. Ji bo çêkirina vê tezê pêşî pirtûkênklasîk yek bi yek hatine jenandin piştra jî peyvên bîyanî û kurdî yên êdî ne kara yan jî kêm kara hatine tespît kirin û piştra jî wateyên wan peyvan di ferhengên kurdî û yên bîyanî da hatine dîtin û qeyd kirin. Edebîyata klasîk bi piranî bi helbestî ye, ji ber vê me xebata xwe bi piranî li ser dîwanên klasîk domand. Me di destpêkê da behsa armanc û çarçova tezê kiriye. Piştra jî em li ser rêbaz û çavkanîyên tezê sekinîn. Di
bin xala sêyem da jî me bersiva ferheng çi ye û di edebîyata neteweyên misilman da kengî ferheng hatine nivîsandin û di kurdî da heta niha çend ferhengên mezmûn hatine nivîsin, me bi kurtasî bersivên van pirsan da. Ji ber belavbûna û pirbûna çavkanîyan ji bo amadekirina ferhengeke wiha da arîşeyên mezin derdidexe meydanê. Ji bo çareserkirina astengîyan me girîngî da kronolojîye. Beşa duyem da jî me bi tîpên Latinî tîp bi rêzeke alfabetîk rêz kir. Hin peyv xwedî çend wateyan bûn me ev jî xal bi xal nîşandan. Hin peyv di kurmancî û soranî û farisî da bi wateyên cuda kara bûn ji ber vê me rayekên hin peyvan bi sembola van zimanan nîşanda. Ji bo famkirina peyvan me rayeka hin peyvên erebî jî dîyar kirin. Di encamê da jî me bi kurtasî behsa serpêhatîya xebata xwe kiriye. Armanc û hevîyên xwe yên ji bo vê tezê dîyar kiriye. Ev ferheng ji bo têgihîştina klasîkên kurdî hatiye amadekirin ev nêrîta ji Ehmedê Xanî dest pê kiriye îro bi vê ferhengê ve ev tradisyonê dewam bike.
Peyvên Sereke
Ferheng, Ferhengsazî, Ferhengên menzûm, Ferhenga Edebîyata Klasîk
Edebîyata Klasîk, Kurdî, Erebî, Farisî